In 1843 verscheen in Batavia, voormalig Nederlands-Indië, het eerste gedrukte Indische kookboek. Een klein boekje van circa 13×20 cm met 215 recepten dat later bekend werd onder de naam Kokki Bitja en tot 1941 herdrukt zou worden. De gerechten in het boek zijn een afspiegeling van de culturele diversiteit in de stad Batavia in het midden van de 19e eeuw en geven een uniek inzicht in de geschiedenis van de Indische keuken.
Zeven jaar lang werkte Marjolein Kokosky Deforchaux-Kelderman, jarenlang boekverkoopster en inmiddels samen met Albert aan het roer bij het beruchte Ap Halen in Rotterdam, aan de vertaling van de recepten uit de 1e druk uit het pasar-Maleis en het voorzien van alle recepten van een cultuurhistorische context, aangevuld met historisch beeldmateriaal. Ook geeft ze context over de totstandkoming van de eerste en latere drukken zelf, en deze zogenaamde kokki, die fictief was, maar wel een overlijdensbericht kreeg in diverse kranten.
Karie Terong Mera in hertaling
Begin november vorig jaar ontving ik een email van Marjolein, of ik mee wilde werken aan haar project. Ze wilde een aantal recepten laten hertalen, waaronder eentje door mij. Ik lees graag over de Nederlands-Indische geschiedenis en over eetcultuur en -historie in het algemeen, en ik wist dat oude recepten vaak erg vaag zijn opgeschreven dus dit was mij op het lijf geschreven.
In overleg stuurde Marjolein mij een paar opties. Uiteindelijk koos ik voor een hertaling van karie terong mera, een aubergine gerecht, dat in de oorspronkelijke uitgave als volgt op stond geschreven (met de Nederlandse vertaling eronder):
Pake kalapa njanja, koenjit, tjabe, lada, bawang mera, katoembar djientan, djeroek, asam dan ajer santan jang kental; itoe terong, satoe miestie potong ampat, dan taro katoembar djientan jang soeda di njanja.––
Neem droog geroosterde kokos, kunyit, chilipepers, peper, sjalotten, ketumbar [en] djinten, jeruk [tipis], tamarinde en dikke santen; de aubergines, moeten elk in vieren worden gesneden, en voeg ketumbar [en] jinten toe die al droog geroosterd is.
Uiteindelijk is het mij gelukt om met een versie van karie terong mera op de proppen te komen. Bij een eerste test heb ik de droog geroosterde ingrediënten toegevoegd aan het natte gerecht, dit beviel me niet helemaal. Bij een tweede poging heb ik een seroendeng gemaakt van de droge ingrediënten en die over het natte gerecht gestrooid. Dit beviel veel beter, en zo staat het recept nu ook in het boek.
Kokki Bitja: een boek over het oudste Indische kookboek
Tijdens mijn laatste bezoek aan Nederland, eind juni, kon ik eindelijk met Marjolein afspreken om het boek Kokki Bitja: een boek over het oudste Indische kookboek in handen te nemen. Wat een waanzinnig boek is het geworden. Ik ben zo ontzettend trots dat ik hieraan mee heb kunnen werken.
Het oog voor detail springt er vanaf, zo heeft ze samen met de vormgeefster een font gezocht dat op het font uit de oorspronkelijke druk leek en ook de zetfouten overgenomen in de pasar-Maleische recepten. In het boek vind je diverse losse inserts en historische foto’s en illustraties, en achterin dus een aantal hertaalde recepten. Niet alleen door mij maar ook door Ellen Nathania Sutekno (werkzaam bij Locavore), Candy Fea, Ade Putri Paramadita, Susan Schardijn, Amber Toorop, Santhi Serad, Maureen Tan en Hedwig Weber. Een beetje kok komt waarschijnlijk ook wel uit een groot deel van de niet-hertaalde recepten.
Meer weten?
Marjolein heeft Kokki Bitja: een boek over het oudste Indische kookboek in eigen beheer uitgegeven, in een beperkte oplage van 700 boeken. Je kunt het bestellen via kokkibitja apestaartje gmail punt com, het kost €67.50.
Door de NAVO top viel de oorspronkelijke lancering in het water. Deze staat nu gepland voor 25 september in de KB in Den Haag, je leest er hier meer over. Van 2 tot 28 september is er ook nog een expositie rond Kokki Bitja in het KB. Hier kun je de bronnen terugzien die Marjolein heeft geraadpleegd en daarnaast ook bijzondere kookboeken en keukengerei uit haar eigen verzameling bewonderen. Ik ben jaloers dat ik er niet heen kan, want ik zit dan precies zelf voor het eerst in Indonesië.
